İHRACAT BEDELLERİNİN ÜLKEMİZE TRANSFERİ VE TÜRK LİRASINA ÇEVRİLMESİNDE ÖZELLİKLİ DURUMLAR
Ali ÇAKMAKCI
Yeminli Mali Müşavir-Bağımsız Denetçi
E. Hesap Uzmanı
I-Giriş:
04 Eylül 2018 tarih ve 30525 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (İhracat Bedelleri Hakkında) (No: 2018-32/48) ile ihracat bedellerinin belirli bir sürede yurda getirilme zorunluluğu getirilmişti. Buna istinaden, 6 Kasım 2018 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB)’nın internet sitesinde, ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin "İhracat Genelgesi" yayınlanarak Bankanın yetkisi dahilindeki usul ve esaslar açıklanmıştır.
Hatırlanacağı üzere bahsi geçen düzenleme yayım tarihinden itibaren 6 ay boyunca yürürlükte kalacaktır. Tebliğ yayım tarihi olan 04 Eylül 2018 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Türkiye’de yerleşik kişilerce bu Tebliğin yürürlükte bulunduğu süre içinde fiili ihracı gerçekleştirilen ihracat işlemlerine ilişkin bedel getirme süresinin bu Tebliğin yürürlükten kalktığı tarihten sonra sona ermesi halinde bu Tebliğ hükümleri uygulanmaya devam edilecektir.
Tebliğde, genel olarak ihracat bedellerinin yurtiçine transferine ilişkin usul ve esaslar açıklanırken, genel süre 180 gün olarak belirlenirken ihracat bedellerinin asgari %80 inin bir bankaya satılması zorunlu tutulmuştur. Peşin ihracat içinse ayrı usul ve esaslara yer verilmiştir. Bunun dışında, müteahhit firma ihracatları, konsinye ihracatlar, fuar ve sergi ihracatları, geçici ihraç edilen malların satışı veya yurda getirilmemesi, finansal kiralama sözleşmeleri ayrı ve özellikli ihracat olarak ele alınarak farklı sürelere bağlanmıştır.
İhraç edilen malların bedelinin süresinde yurda getirilerek, bankalara satılmasından ve ihracat hesabının süresinde kapatılmasından ihracatçılar sorumludur. İhracata aracılık eden bankalar ihracat bedellerinin yurda getirilmesini ve satışının yapılmasını izlemekle yükümlüdür.
Bu çalışmadan TCMB tarafından yayımlanan Genelgenin özel bazı detaylarına yer vereceğiz:
II-Genelgenin Teknik Detayları:
1-İhracat Bedelleri Hangi Süre Dahilinde Yurda Getirilecektir:
2018-32/48 sayılı Tebliğin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren Tebliğ’in yürürlük süresi boyunca fiili ihracatı gerçekleştirilen[1] işlemlere ilişkin ihracat bedellerinin yurda getirilme süresi fiili ihraç tarihinden itibaren 180 günü geçemeyecektir. İlgili Gümrük Beyannamesinin kapanmasından itibaren 180 günlük süre fiilen başlamaktadır.
180 gün azami süre olup, bedellerin ithalatçının ödemesini müteakip “doğrudan ve gecikmeksizin” yurda getirilmesi esastır.
Yurda getirilen ihracat bedellerinin en az %80’i bir bankaya satılır ve ihracat bedellerini alan bankaca “DAB” düzenlenir.
Birinci fıkrada belirtilen 180 günlük süre içerisinde kalınması şartıyla ihracat bedeli dövizlerin yurda getiriliş tarihinden sonraki bir tarihte bankaya satılması mümkündür. Temel kuralın DAB düzenlenmesinde azami süre olan 180 günlük süreye dikkat edileceği açık olduğu gibi, özellikli sayılan bazı ihracat türlerinde özel süreler bulunduğunu hatırlatmak isteriz.
- Tebliğden Önceki İhracatlar: Burada özel olarak açıklanması gereken durumun Tebliğin yürürlük tarihinden önce gerçekleştirilen ihracat bedellerinin zorunluluk kapsamında olup olmadığıdır. 2018-32/48 sayılı Tebliğ’in yayımı tarihinden önce fiili ihracatı gerçekleştirilen (GBsi kapatılan) ihracat işlemlerine ilişkin bedeller 2018-32/48 sayılı Tebliğ hükümleri kapsamında yer almamaktadır. Dolayısıyla bedellerin tasarrufu serbesttir.
İhracat hesabının kapatılabilmesi için GB örneği, ilgili DAB ve DSB’ler, satış faturası ile indirim ve mahsup konusu belgelerin aracı bankaya ibrazı zorunludur. Terkin edilecek tutar ise Genelgenin 28. Maddesinde ele alınmış olup her bir GB ile duruma göre noksan ihracat hesapları bankalarca kapatılabilmektedir.
2-Vadesi 180 Günden Fazla Olan İhracatlarda Özel Süre-Vadeden İtibaren 90 Gün:
İhracat işlemlerine ait sözleşmelerde bedellerin tahsili için fiili ihraç tarihinden itibaren 180 günden fazla vade öngörülmesi durumunda, bedellerin yurda getirilme süresi vade bitiminden itibaren 90 günü geçemez. Bu durumda, bu tür vadeleri taşıyan ihracatlarda dövizlerin getirilmesi süresi açıkça 270 güne kadar çıkmaktadır.
Öngörülen vadenin tespiti için ihracatçının yazılı beyanıyla birlikte vade içeren sözleşmenin ya da vadeyi tevsik niteliğini haiz proforma fatura veya poliçenin aracı bankaya ibrazı zorunludur.
- İhracat bedelinin satış tarihi DAB’ın düzenlendiği tarihtir.
3-Serbest Bölge-Suriye Ve Iran İhracatları:
- Serbest bölgelere yapılan ihracat işlemlerinin 2018-32/48 sayılı Tebliğ hükümleri kapsamında olduğunu belirtmek isteriz.
- Buna karşın, İran ve Suriye’ye yapılan ihracat işlemleriyle ilgili olarak 2018-32/48 sayılı Tebliğin 3 üncü maddesinin birinci fıkrası uygulanmayacaktır ve zorunluluk kapsamında olmayacaklardır.
4-İhracat Bedelleri Nasıl Tahsil Edilecektir:
İhracat bedelleri 2018-32/48 sayılı Tebliğ’in 3 üncü maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen ödeme şekillerine göre tahsil edilir ve GB’nin 28 inci hanesine tahsil işleminde kullanılan ödeme şekli yazılır.
Buna karşın, birden fazla ödeme şeklinin kullanılması durumunda kullanılan diğer ödeme şekilleri GB’nin açıklama kısmına yazılır.
Buna göre, ihracat işlemlerine ilişkin bedeller aşağıdaki “ödeme şekillerinden” birine göre yurda getirilebilir.
a) Akreditifli Ödeme,
b) Vesaik Mukabili Ödeme,
c) Mal Mukabili Ödeme,
d) Kabul Kredili Akreditifli Ödeme,
e) Kabul Kredili Vesaik Mukabili Ödeme,
f) Kabul Kredili Mal Mukabili Ödeme,
g) Peşin Ödeme.
- İhracat bedellerinin beyan edilen Türk parası veya döviz üzerinden yurda getirilmesi esas olup, Türk parası üzerinden yapılan ihracat karşılığında döviz getirilmesi mümkündür.
- İhracat bedelinin yolcu beraberinde efektif olarak yurda getirilmesi halinde gümrük idarelerine beyan edilmesi zorunludur.
Genelge peşin döviz tahsilatı için özel hükümlere yer vermiştir. Peşin ödeme olarak ihracatçının hesabına transfer edilen ihracat bedellerinin en az %80’i fiili ihraç tarihinden itibaren en geç 180 gün içerisinde bir bankaya satılır ve ihracat bedellerini alan bankaca DAB düzenlenir.
İhracat karşılığında gelen peşin bedeller ihracatçı veya yurt dışında yerleşik kişiler adına açılan DTH’lere alınabilir ve bu hesaptan istenilen tutarda alışı yapılabilir.
DTH’ye alınan söz konusu dövizlerin ihracat hesabının kapatılmasında kullanılabilmesi için mutlaka DAB düzenlenmesi gerekir. Düzenlenecek DAB üzerinde bedelin peşin ihracat bedeli olduğu belirtilir.
- Peşin bedel karşılığı ihracatın 24 ay içerisinde yapılması zorunludur.
- Peşin döviz karşılığında 24 ay içerisinde ihracat yapılmaması veya bu süre içerisinde peşin döviz tutarının tamamının tek seferde iade edilmemesi durumunda bu tutar kambiyo mevzuatı açısından prefinansman kredisi hükümlerine tabidir.
- Peşin bedelin iadesine ilişkin KKDF mevzuatı hükümleri saklıdır.
5-Özelliği Olan İhracat Türleri Nelerdir?
TCMB Genelgesinde Tebliğe uygun olarak bazı özel ihracat türlerine özel ve farklı düzenleme getirilerek genel kuraldan sapılmıştır. Bu kapsamda,
- Yurt dışına müteahhit firmalarca yapılacak ihracatın bedelinin 365 gün içinde yurda getirilerek bir bankaya satılması zorunludur.-365 Gün
- Konsinye yoluyla yapılacak ihracatta bedellerin kesin satışı müteakip; uluslararası fuar, sergi ve haftalara bedelli olarak satılmak üzere gönderilen malların bedellerinin ise gönderildikleri fuar, sergi veya haftanın bitimini müteakip 180 gün içinde yurda getirilerek bir bankaya satılması zorunludur.-180 Gün
- İlgili mevzuat hükümlerine göre yurt dışına geçici ihracı yapılan malların verilen süre veya ek süre içinde yurda getirilmemesi veya bu süreler içerisinde satılması halinde satış bedelinin süre bitiminden veya kesin satış tarihinden itibaren 90 gün içinde yurda getirilerek bir bankaya satılması zorunludur.-90 Gün
- Yürürlükteki İhracat Rejimi ve Finansal Kiralama (leasing) Mevzuatı çerçevesinde kredili veya kiralama yoluyla yapılan ihracatta, ihracat bedelinin kredili satış veya kiralama sözleşmesinde belirlenen vade tarihlerini izleyen 90 gün içinde yurda getirilerek bankalara satılması zorunludur.-90 Gün
6-Türk Lirası İhracatta Durum:
Peşin bedel ve alıcı firma prefinansmanı dışında ihracat bedelinin Türk lirası olarak tahsil edilebilmesi için satış sözleşmesi, akreditif mektubu veya banka garanti mektubunda bedelin Türk lirası olarak tahsil edileceğinin beyan edilmiş olması veya alıcıya gönderilecek faturanın Türk lirası olarak düzenlenmiş ya da Gümrük Beyannamesinin 22 nci hanesinde Türk Lirası olarak beyan edilmiş olması gerekir.
- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne yapılan ihracatta, ihracat bedeli birinci fıkrada belirtilen belgelerde döviz olarak gösterilmiş olsa dahi Türk lirası olarak tahsil edilebilir.
- Türk lirası olarak tahsil edileceği beyan edilen ihracat bedelinin kısmen veya tamamen döviz olarak tahsili halinde GB’nin 22 nci hanesinde kayıtlı Türk lirası tutarı DAB tarihindeki Merkez Bankası döviz alış kurundan tahsil edilecek döviz cinsine çevrilir.
7-İhracat Bedeli Nasıl Tespit Edilecektir:
İhracat bedelinin tespitinde GB’nin 22 nci hanesindeki değer esas alınacaktır. Ancak bu hanede belirtilen tutarın mal bedelinin dışında navlun ve/veya sigortayı da kapsaması ve ihracat bedeli olarak 22 nci hanede kayıtlı tutarın faturada kayıtlı tutara eşit olması halinde faturada kayıtlı bedel esas alınır.
- GB’nin 22 nci hanesinde kayıtlı tutarın faturada kayıtlı tutardan farklı olması ve GB’nin 22 nci hanesinde kayıtlı olan döviz tutarının ABD doları dışında bir döviz cinsinden olması halinde GB’nin 46 ncı hanesinde ABD doları olarak gösterilen değer dikkate alınır.
- Konsinye ihracatta ihracat bedeli olarak kesin satış faturasında kayıtlı bedel esas alınır.
GB’nin 22 nci hanesinde kayıtlı döviz cinsi ile ihracatçıya ödenen döviz cinsinin farklı olması halinde kapatma işlemleri için yapılacak hesaplamalarda; fiili ihraç tarihindeki Merkez Bankası çapraz kurları kullanılır.
8-İhracat Bedellerinin Transferi Nasıl Olacaktır?:
Genelgede ihracat bedellerinin transferi, efektif olarak yurda getirilen dövizler, ve ihracat bedellerinin diğer yöntemlerle tahsiline ilişkin detaylı açıklamalara yer verilmiştir.
GB’de kayıtlı alıcı firma veya bu firma dışındaki gerçek veya tüzel kişiler tarafından yurt dışından havale olarak gönderilen dövizin, herhangi bir referans veya fatura numarasıyla irtibatlandırılmış olup olmadığına bakılmaksızın ihracatçının beyan edeceği GB konusu ihracatın bedeli olarak alışının yapılması mümkündür.
- Ancak, serbest bölgeler ile ilgili kısıtlayıcı durumlar bulunmaktadır. Serbest bölgelerdeki bankalar aracılığıyla yapılan havalelere istinaden döviz alışı, sadece GB’de alıcının bulunduğu ve malın gideceği yer olarak serbest bölgenin gösterilmesi halinde yapılabilir. Bu şartlar sağlanmadığı sürece kapamada bu tahsilatlar kullanılamayacaktır.
- Serbest bölgeler dışındaki başka ülkelere yapılan ihracat bedelinin serbest bölgeden gönderilen havaleye istinaden alışı yapılamaz.
Efektif olarak getirilen ihracat bedelleri ise yurt dışından getirildiğinin tespiti gümrük idarelerince onaylı NBF (Nakit Beyan Formu) ile yapılır. NBF konusu efektifin ihracat bedeli olarak alışının yapılabilmesi için NBF’nin düzenlenme tarihinden itibaren 30 gün içinde bankalara tevdi edilmesi, NBF’nin “Geliş Sebebi” bölümünde efektiflerin getirilme sebebinin ihracat ile ilgili olduğunu belirtir bir ifadenin kayıtlı olması gibi bazı şartlar aranmaktadır.
9-İndirim Ve Mahsup İşlemleri:
2018-32/48 sayılı Tebliğ’in 7 nci maddesinin birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü fıkralarında belirtilen indirim, mahsup ve döviz transferi işlemleri aracı bankalarca sonuçlandırılacağı belirtilmektedir.
Aynı maddenin birinci ve ikinci fıkralarında yer alan giderlerin ihracat bedelinden indirilmesi veya mahsup edilmesi sebebiyle ihracat bedelinin bu giderler kadar eksik gönderilmesi halinde bu durum aracı bankaya belgelendirilir. Düzenlenen DAB üzerine söz konusu giderlerin türü ve tutarıyla ilgili not konulur.
İhracat bedelinin mahsuben ödemede kullanılabilmesi için mahsup talebinin bedel getirme süreleri içinde yapılması gerekmektedir.
Gemi ve uçak alımı için yurt dışından sağlanan kredilerin ihracat bedeli dövizlerle mahsuben ödenmesinde; ihracat bedelinin, kredinin teminatı olan ipoteğin çözülerek kredinin ödenmesi sebebiyle muhabir hesaplarına alacak verilemediği hallerde, kredi kullandıran yurt dışındaki kuruluşun kredi borcunun ödendiğine dair yazılı beyanı ile ipoteğin terkin edildiğini gösteren sicil kaydının bedel getirme süreleri içinde ihracata aracılık eden bankaya ibrazı kaydıyla ihracat hesabı yazılı beyanda belirtilen tutar kadar kapatılır.
- İhracatta Tarafların Aynı Kişiler Olması: Dış ticaret mevzuatı hükümleri çerçevesinde gerçekleştirilen mal ihraç ve ithalinde, “tarafların aynı kişiler olması” ve ihraç bedellerinin yurda getirilme süresi içinde kalınması kaydıyla, ilgili GB’lerin bankalara ibrazı durumunda mal ihraç ve ithal bedellerinin bankalarca mahsubu mümkündür. Bu kapsamda mahsup edilen tutarların yurda getirilmesi zorunlu değildir. Ancak mahsup sonrası kalan tutar için bu Genelgenin 8 inci maddesinin ikinci fıkrası hükmü uygulanır.
- İhracatta Tarafların Farklı Kişiler Olması: Dış ticaret mevzuatı hükümleri çerçevesinde gerçekleştirilen mal ihraç ve ithalinde, tarafların farklı kişiler olması ve ihraç bedellerinin yurda getirilme süresi içinde kalınması kaydıyla, ilgili GB’lerin bankalara ibrazı durumunda mal ihraç ve ithal bedellerinin bankalarca mahsubu mümkündür. Yukarıdaki durumdan farklı olarak bu kapsamdaki ihracat yapısından mahsup edilecek tutarların yurda getirilmiş olması zorunludur. Ancak mahsup sonrası kalan tutar için bu Genelgenin 8 inci maddesinin ikinci fıkrası hükmü uygulanır.
İhracat bedellerinin mahsuben ödemede kullanılacak kısmının mahsup tarihinden önce alışının yapılmamış olması da ayrı bir şarttır.
Döviz tevdiat hesabına alınan ihracat bedeli dövizler, bedel getirme süreleri içinde mahsuben ödemede kullanılabilir.
Peşin döviz olarak gelen ve alışı yapılmayarak döviz hesabına alınan bedellerden, ihracatın gerçekleştiğinin gümrük beyannamesi ile tevsiki ve gelen peşin bedelin kullanılmadığının (ilgili hesaptan çıkışının yapılmadığının) tespiti kaydıyla bu maddede sayılan indirimler yapılabilir.
- Mahsuben ödeme işleminde, DAB ve DSB mahsup tarihinde geçerli aynı kur üzerinden düzenlenir.
- Mahsuben ödemede kullanılacak (alışı yapılacak) döviz cinsi ile mahsuben ödenecek (transfer edilecek) gidere ilişkin döviz cinsinin farklı olması halinde mahsuben ödenecek azami tutar mahsup tarihindeki Merkez Bankası çapraz kurları esas alınmak suretiyle tespit edilir. Bu durumda DAB alışı yapılan, DSB transfer edilen döviz cinsinden düzenlenir.
- Aracı ihracatçı vasıtasıyla yapılan ihracatta, ihracat bedeli, ihracatçının onayı ile imalatçının veya tedarikçinin bu maddede sayılan bütün döviz giderlerinin mahsuben ödenmesinde kullanılabilir. Bu durumda DAB ihracatçı, DSB imalatçı ve tedarikçi firma adına düzenlenir.
10-İhracatcı Hangi Döviz Gelirlerini Serbestçe Kullanabilir?:
-Hizmet ihracatı,
-transit ticaret,
-Türkiye’de ikamet etmeyenlere özel fatura ile yapılan satış,
-Türkiye’de ikamet etmeyenlere KDV hesaplanarak yapılan satış ve,
-mikro ihracat işlemlerinde,
bedellerin tamamının tasarrufu serbesttir.
CFR ve CIF teslim şekline göre gerçekleştirilen ihracatta, navlun ve sigorta bedeli ile kiracının satın alma hakkı bulunmayan finansal ve ticari kiralama sözleşmesi çerçevesinde elde edilen kira bedelleri hizmet bedeli döviz olarak kabul edilip serbestçe tasarruf edilebilecektir.
11-Hesap Kapatmada İdareye Bildirimler:
İhracat hesabının, ek süreler de dâhil olmak üzere, süresi içerisinde kapatılamaması halinde açık hesap tutarı aracı bankaca 5 iş günü içinde Ek:1’deki forma uygun olarak ilgili Vergi Dairesi Başkanlığı veya Vergi Dairesi Müdürlüğüne aracı bankalarca ihbar edilir.
Söz konusu formun açıklama kısmına ilgili ihracat bedelinin ne kadarının yurda getirildiği ve ne kadarının DAB’a bağlandığı ise ayrıntılı olarak yazılacaktır.
- İhracat bedelinin faktoring şirketlerince yurt içi kaynaklardan ödendiği faktoring işlemlerinde ise kapatılmayan ihracat hesaplarıyla ilgili olarak sadece faktoring şirketleri ilgili Vergi Dairesi Başkanlığı veya Vergi Dairesi Müdürlüğüne ihbar edilir.
Vergi Dairesi Başkanlıkları veya Vergi Dairesi Müdürlüklerince ihracat hesabının kapatılması için ilgililere ihbardan itibaren 10 iş günü içinde 90 gün süreli ihtarname gönderilir. İhracatçılarca bu ihtar süresi içinde ihracat hesabının kapatılması veya mücbir sebep halinin ya da haklı durumun ilgili Vergi Dairesi Başkanlığı veya Vergi Dairesi Müdürlüğüne belgelenmesi gerekir.
Genelgenin 28 inci maddesinin birinci fıkrası kapsamındaki işlemlerden 90 günlük ihtar süresi sonunda kapatılmayanlar için Vergi Dairesi Başkanlıkları veya Vergi Dairesi Müdürlüklerince Cumhuriyet Savcılıklarına 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun uyarınca yasal işlem başlatılmasını teminen bildirimde bulunulur ve Bakanlığa ihbara ilişkin bilgi verilir.
[1] Mesleki çalışmalarımızda yer alan bilgiler belli bir konunun veya yasal düzenlemenin veyahut yargı kararlarının çok geniş ve kapsamlı bir şekilde ele alınmasından ziyade genel olarak mükelleflere ve uygulayıcılara bilgi vermek, gündemi talip etmeye yardımcı olmak ve yorum yapmalarına yardım amacını taşımaktadır.
Makaleleri yazıldığı dönem ve yasal düzenlemelerin dikkate alınarak değerlendirme yapılmasının önemli olduğunu hatırlatmak isteriz. Makalelerin telif ve diğer yasal hakları doğrudan şirkete ve yazarına ait olup, atıf yapmadan veya izinsiz kullananlar hakkında her türlü yasal işlemin yapılacağını ifade ederiz.
Çalışmalarımız profesyonel hizmetlerimizi temsil etmeyebileceği gibi, her durum ve koşulda profesyonel yaklaşımlarımızı da ifade ettiği iddia edilemez. Yaptığınız fiili/pratik çalışmalarda bu değerlendirmeler dikkate alınırken, olayların koşullarının da incelenmesi, irdelenmesi, sonuçlarının iyi analizi son derece önemlidir. Bu tür çalışmalarda mutlak suretle bir profesyonelden bilgi alınması veya danışmanlık alınmasında fayda bulunduğu düşünülmektedir. Şirketimiz tarafından iş ortalarımızın personellerimizin yetişmesi ve gelişmesinden duyduğumuz sorumluluğu yerine getirme gayreti içinde olacağımıza dair sözümüzü tutma gayreti içinde olduğumuzu iletmek isteriz.
“ADEN Yeminli Mali Müşavirlik Bağımsız Denetim ", söz konusu çalışmaların ve içeriğindeki bilgilerin özel durum veya koşullara bağlı olarak hata içermediğine dair herhangi bir güvence vermemektedir. Mesleki çalışmaları ve içeriğindeki bilgileri kullanımınız sonucunda ortaya çıkabilecek her türlü risk tarafınıza aittir ve bu kullanımdan kaynaklanan her türlü zarara dair risk ve sorumluluk tamamen tarafınızca üstlenildiğinin bilinmesi gerekmektedir.
