BAYİ OTOMASYON SİSTEMİ YATIRIMLARINA İLİŞKİN VERGİ HUKUKU AÇISINDAN DEĞERLENDİRMELER-2013
Ali ÇAKMAKCI
E. Hesap Uzmanı
YMM
Bağımsız Denetçi
1.Otomasyon Sistemi Üzerine Hukuki Düzenlemeler:
Bilindiği gibi 5015 sayılı Kanunun 7. maddesinin son fıkrasına 2007 yılında dağıtıcı lisansı sahiplerine, Kurum tarafından belirlenen esaslara uygun olarak bayilerinde kaçak petrol satışının yapılmasını önleyen teknolojik yöntemleri de içeren bir denetim sistemi kurma ve uygulama zorunluluğu getirilmiştir. Bu kapsamda, petrol piyasasında faaliyet gösteren dağıtıcı lisansı sahiplerinin tescilli markası altında piyasaya sunulan akaryakıta ilişkin kalite kontrol izlemesinin etkin biçimde yapılması ve bayilerinde kaçak petrol satışının önlenmesini teminen denetim sistemi kurması ve uygulamasına ilişkin usul ve esasların belirlenmesi amacıyla Petrol Piyasasında Dağıtıcı Lisansı Sahiplerinin Bayi Denetim Sistemine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Kurul Kararı alınmıştır. Kararın 4. maddesinin (b) bendi uyarınca dağıtım şirketlerine, akaryakıt istasyonlarında stok hareketleri ve akaryakıt alım satım işlemlerinin elektronik ortamda, günlük olarak izlenebilmesine yönelik bir otomasyon sistemi kurma zorunluluğu getirilmiştir. Yine aynı Karar uyarınca, dağıtım şirketlerine bu zorunluluğun yerine getirilmesi için 31 Aralık 2010 tarihine kadar süre verilmiştir. Bu kapsamda kurulacak denetim sistemi ile birlikte dağıtıcılar;
a) Akaryakıt dolum tesisinde satışa açılan her yeni tanktan bağımsız gözetim firması nezaretinde teknik düzenlemelere uygun olarak biri şahit diğeri kendinde kalmak üzere iki adet numune alır veya aldırır. Numuneleri mühürleyerek numunelerin üzerine; lisans sahibinin adı, numunenin alındığı tank numarası, ürün cinsi, alındığı tarih ve numune seri numarasını okunaklı şekilde kaydeder. Söz konusu tanktan bayilere yapılan her bir satış için taşıma aracının dolum ve boşaltım ünitelerinin mühür numaraları ile şahit numunenin seri numarası işlenmiş tutanağı bayilere iletilmek üzere teslim eder. Bayinin talep etmesi halinde bayiye teslim edilen akaryakıtın ulusal marker kontrolünü yapar veya yaptırır. Bağımsız gözetim firması, şahit numuneyi yed-i emin sıfatıyla teknik düzenlemelere uygun olarak saklar ve Kurum tarafından istenmesi halinde test ve analiz yapılmak üzere Kurumca belirlenen akredite laboratuara teslim eder. Şahit numune, alım tarihini izleyen doksan gün içerisinde konuya ilişkin herhangi bir adli ve/veya idari soruşturma başlatılmaması halinde imha edilebilir. Adli ve/veya idari soruşturma başlatılması halinde, şahit numune soruşturma ve yargı süreci tamamlanana kadar bağımsız gözetim firması tarafından saklanır.
b) Akaryakıt istasyonlarında stok hareketleri ve akaryakıt alım satım işlemlerinin elektronik ortamda, günlük olarak izlenebilmesine yönelik bir istasyon otomasyon sistemi kurar. Merkez bağlantısı olan istasyon otomasyon sistemi ile bayilerindeki akaryakıt alım satım hareketlerini izler ve raporlar. Kayıt dışı ikmal ve satış tespit edilmesi halinde Kurumu derhal bilgilendirir.
c) Bayilerin, aylık dönemler itibarıyla akaryakıt stok ve alım satım mutabakat raporları oluşturmasını sağlar.
ç) Bayilerinin akaryakıt istasyonlarında akaryakıt fiyatları, ilan, pano ve akaryakıt türlerinin isimlendirilmesi hususlarının Kurumca belirlenen usul ve esaslara uygun olup olmadığını kontrol eder.
d) Tahsis edeceği kalite kontrol araçları ve kalite kontrol uzmanları vasıtasıyla periyodik olarak akaryakıt bayilerindeki tesisleri denetler; tank, pompa bakım ayarları ve kalibrasyonu, tesiste tağşiş ve/veya hile amaçlı akaryakıta katılabilecek ürünlerin bulunup bulunmadığı kontrollerini yapar.
e) İhbar ve şikayet üzerine alınan numuneler hariç olmak üzere yılda en az bir defa bayisine ait tesiste ikmal edilen her bir akaryakıt türünden numune alır ve bu numunelerde 10/09/2004 tarihli ve 25579 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Petrol Piyasasında Uygulanacak Teknik Kriterler Hakkında Yönetmelik’te öngörülen analizleri yaptırır.
f) Kendilerine iletilen ihbar ve şikâyetler üzerine ihbar ve şikâyetin geliş tarihinden itibaren en geç 3 gün içerisinde ihbar veya şikâyete konu hususların niteliğine uygun denetim yapar.
g) İlk defa lisans alacak olan bayiler için lisans alma tarihinden, lisanslı bayinin dağıtıcı değiştirmesi halinde ise dağıtıcı değişikliğinin lisansa derç tarihinden itibaren en geç iki ay; dağıtıcı şirket birleşmeleri veya dağıtıcı şirketin devredilmesi durumunda birleşme veya devirden itibaren altı ay içerisinde akaryakıt istasyonundaki kurumsal kimlik çalışmalarını tamamlar.
ğ) Bayilerinin faaliyetlerine ilişkin tüketici ihbar ve şikâyetleri için ücretsiz telefon numarası, elektronik posta adresi ve yazışma adresi tahsis ettirilmesini ve bu bilgilere ilişkin levha ve çıkartmaların bayilerine ait tesislerde tüketiciler tarafından rahatlıkla görülebilecek şekilde asılmasını sağlar.
h) Yapılan kontrollerde aykırılıklar bulunması halinde düzenlenen belgeleri kontrol tarihinden itibaren 7 gün içerisinde Kuruma gönderir.
(ı) Bayi denetim sistemi kapsamında topladığı verilerden faydalanarak Kurumun talep edeceği bilgi, belge ve raporları hazırlar. Bu verilerin elektronik ortamda süreklilik arz edecek biçimde Kurumca izlenebilir olmasını sağlar.
2.Uygulamaya İlişkin Mevcut Durum ve Yaşanan Sorunlar:
Hukuki düzenlemeler ışığında otomasyon sistemi kurmakla dağıtıcı şirketler yükümlü kılınması rağmen, sektörde otomasyon nedeniyle katlanılan maliyetler bayiler adına dağıtıcı şirketler tarafından faturalandırılmaktadır. EPDK, özel hukuk sorunu olan bu konuda herhangi bir işlem yapmamakla beraber, otomasyon sistemi zamanında kurmayan şirketlere önemli ceza-i yaptırımlar uygulayabilmektedir. Bir başka ifadeyle, EPDK sistemin kurulup kurulmadığını, sistemin tam ve gereği gibi amaca uygun işletilip işletilmediğiyle ilgilenmektedir. Dolayısıyla, ticari anlamda bayi ve dağıtıcı arasında yaşanan borç-alacak davaları özel hukuk hükümlerine uygun olarak çözülecektir. Otomasyon sisteminin en önemli sorunlarından bir tanesinin dağıtıcıların bir anlamda kendi müşterilerini idari mercilere şikayet ediyor noktasına getirmiştir. EPDK, bir anlamda denetleyici fonksiyonlarını dağıtıcı şirketlerin üzerine çok önemli maliyetlerle yüklemiş gibi gözükmektedir.
Dağıtıcı lisansı sahipleri, istasyon otomasyon sisteminin arıza yapması durumunda veri kaybı oluşmaması için gerekli önlemleri alır. İstasyon otomasyon sisteminde oluşan arıza giderildiğinde kesinti dönemindeki verileri de kapsayacak şekilde elektronik veri akışının devamlılığını sağlamakla yükümlü tutulmuşlardır. Bir arıza durumunda arızanın meydana geliş tarihinden itibaren en geç 4 iş günü içerisinde dağıtıcı lisansı sahibi tarafından giderilmesi gerekmektedir. Fakat, çok bilinen bir gerçektir ki Türkiye’nin bir ucundan diğer tarafına, özellikle kış şartlarında veya benzer olağanüstü dönemlerde, 4 gün içinde ulaşmak mümkün olamamaktadır. Bu durumda dağıtıcılar açısından ciddi bir sorun teşkil edebilmektedir.
Bir başka durum ise dağıtıcılar tarafından Türkiye’nin dört bir tarafında yayılmış bulunan bayi ağlarına otomasyon şirketinden aldıkları hizmeti doğrudan bayilere göndermelerine karşın hiçbir belge düzenlemelerinde yaşanmaktadır. Bayilerle ileride ihtilaflı durumların yaşanmaması adına VUK’nın ilgili maddeleri kapsamındaki geçerli bir belge ile bu teslimi mutlaka belgelendirmelerinin yararlı olacağı düşünülmektedir. Aksi takdirde, ihtilaf halinde ispat sorumluluğu dağıtıcı şirket üzerinde kalabilecektir.